БОАЖЯ-ны албан тушаалтнуудын зохион байгуулалттай дээрмийн сүлжээ

Ш.ДАВААДОРЖ

Монгол Улсын хөгжлийн тэргүүлэх гол чиглэлийг аялал жуулчлал  хэмээн  төрийн бодлогод тусгасан хэдий ч энэ салбар хамгийн дампуу, ямар ч өөрчлөлт шинэчлэл, хөгжил ахицгүй, модон жорлонгийн бодлогоо тойрсоор өнөөдрийг хүрлээ.

Бодлого тодорхойлдог яам нь ч  гэж  яам. Зүг чигээ алдаад удлаа.

Ялаанаас богино настай сайдууд  ээлж дараалан томилогдож  салбараа  мэдэх нь бүү хэл, суудаг өрөөтэйгөө ч танилцаж амжилгүй буцдаг болохоор бодлого яриад ч  нэмэргүй.

Бодлогогүй болохоор энэ салбарт тэр тусмаа БОАЖ-ын яаманд хэсэг бүлгийн хувийн ашиг сонирхол нутагшиж, эрх мэдэл, албан тушаал, мэдээллийн давуу эрхээ ашиглан бусдын бизнест халддаг, булаадаг, луйварддаг, дээрэмддэг үгсэн хуйвалддаг сүлжээ бий болоод удаж байгааг холбогдох байгууллагууд анхааралдаа авах  цаг нэгэнт болжээ.

Тэдний хууль бус олон  үйлдлийг нотлох нэгэн баримтыг дор дэлгэсүй.

 2020 онд дэлхий нийтийг хамарсан цар тахлын улмаас Монгол Улсад нэг ч жуулчин, гадаадын анчин ирсэнгүй. Энэ салбар үнэхээр уналтад орчихлоо. Аялал жуулчлалын бизнес эрхлэгчдийн ярьж байгаагаар 2021 онд ч аялал жуулчлалын үйл ажиллагаа сэргэх магадлал алга.

Гэхдээ цөөнөөр ирүүлдэг харьцангуй өндөр үнэлгээтэй аялал жуулчлалын нэг төрөл болох тусгай зориулалтын ан агнуурын үйл ажиллагаанаас Монгол Улс орлого олж, салбарын алдагдлаа бага ч гэсэн бууруулаад, дээр нь орон нутгийн төсвийн орлогыг нэмэгдүүлэхэд ч хувь нэмэр оруулах боломж уг нь бий.

Гэтэл энэ боломж дээр өгүүлсэн хэсэг бүлгийн хууль бус үйл ажиллагаанаас болж үгүй болоход хүрчихээд байгааг салбарын шинэ сайд нь мэдэж байгаа ч янз алга.

Учир нь гадаадын анчдад үйлчилдэг, энэ чиглэлээр тогтвортой ажиллаж ирсэн компаниуд өмнөх БОАЖ-ын сайдын тушаалын дагуу 2020 онд тусгай зориулалтын ангийн зөвшөөрөл аван, гадаадын анчдын захиалга аван, хууль тогтоомжийн дагуу орон нутагт төлбөрөө төлөөд, аяллын улирал эхлэхэд зочдоо авахаар бэлэн болчихоод байсан боловч Ковид19 цар тахлын улмаас дэлхий дахины аялал жуулчлал үндсэндээ зогссон.

Тэдгээр компаниуд давагдашгүй хүчин зүйлийн улмаас нэгэнт хэрэгжээгүй 2020 оны тусгай зориулалтын ангийн хуваарийг 2021 онд шилжүүлэн хэрэгжүүлнэ гэж найдаж байжээ.

БОАЖ-ын сайд асан Д.Сарангэрэл ч өөрөө давагдашгүй хүчин зүйлийн нөхцөлд аж ахуйн нэгжүүдээ хохироохгүйн тулд өмнөх оны хуваарийг хэвээр хадгална гэдэг байр суурийг удаа дараа илэрхийлж байсан.

Гэтэл Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайдын 2020 оны арванхоёрдугаар сарын 30-ны өдрийн А/701 тушаалаар батлагдсан 2021 оны тусгай болон ахуйн зориулалтаар амьтан агнах барих хуваарьт 2020 оны ангийн хуваариас нийт 21 угалзын хуваарийг агнуурын бүс нутгуудаас шууд дээрэмдэн, “Монгол тур”, “Би тэ энд ти си” ХХК, “Зэв хантинг” ХХК гэсэн гурав дөрхөн аж ахуйн нэгжийн хариуцдаг агнуурын бүс нутгуудад шинээр хуваарилжээ.

“Амьтны тухай хуулийн” дагуу ангийн хуваарийг тодорхой аймаг, сумын нутагт орших агнуурын бүс нутгуудаар хуваарилдаг бөгөөд орон нутагтай байгуулсан гэрээний үндсэн дээр тэдгээр агнуурын бүс нутгуудын менежментийг хариуцан ажилладаг аж ахуйн нэгжүүдтэй гэрээ байгуулан гадаадын анчдаар ан хийлгэдэг.

Энэ салбарын хууль эрх зүйн үндсэн баримт бичиг болох “Амьтны тухай хуулийн” дагуу хийгддэг нарийвчилсан агнуур зохион байгуулалт буюу биологийн шинжилгээ судалгааны үндэслэлгүйгээр, мөн “Ховор амьтан агнах, барих тусгай зөвшөөрөл олгох журам”-ыг  илт зөрчин орон нутгийн санал дүгнэлтийг үл харгалзан, өөрийн үзэмжээр хасахыг хасч, нэмэхийг нэмсэн ажээ.

Орон нутагтай менежментийн гэрээ байгуулаагүй, хуулийн дагуу судалгааны ажил хийгдээгүй агнуурын бүс ч шинэ хуваарьт орсон байна.

БОАЖ-ын өмнөх сайдын энэхүү шударга бус шийдвэр 2020 онд хуулийн дагуу хуваарь авч, төлбөрөө төлөн, гадаадын анчдын захиалга авч гэрээ хийгээд байсан аж ахуйн нэгжийг хамгийн багадаа 50 сая, дээд тал нь 500 сая төгрөгөөр хохироход хүргээд байна. Тэдгээр компаниуд 2020 оны  хуваарийн дагуу БОАЖЯ-ны Хүрээлэн буй орчин, байгалийн нөөцийн удирдлагын газартай гэрээ байгуулж, байгалийн нөөцийн төлбөрийн 30 хувийг сумдын дансанд шилжүүлсэн бөгөөд энэ мөнгөө эргэж авч чадахгүй нөхцөл байдал үүсчээ. 2020 онд хэрэглэгдээгүй урьдчилгаа төлбөр нь 2021 онд ч ашиглагдахгүй болоод байгааг хэрхэн шийдвэрлэх талаар БОАЖЯ чиглэл өгөөгүй, хохирсон байгууллагуудыг хэрхэн хохиролгүй болгох талаар ямар нэг алхам хийгээгүй байгаа нь хачирхалтай. Түүнээс гадна 2020 онд Монголд ан хийх захиалга өгөөд давагдашгүй хүчин зүйлийн улмаас Монгол ирэхээ нэг жилээр хойшлуулаад байсан гадаадын анчдын захиалсан хуваарийг БОАЖ нь дээрэмдээд өөр этгээдүүдэд хуваарилсан нь олон улсын хэмжээнд ч хууль, эрх зүйн маргаан үүсэх нөхцөл болоод байгаа аж.   

2021 оны тусгай зориулалтын ангийн хуваарийн талаархи БОАЖ-ын сайдын дээрх шийдвэр нь цар тахлын үед эдийн засгийн хувьд хүндэрсэн бизнесийн байгууллагуудаа дэмжиж ажиллах Монгол Улсын засгийн газрын бодлоготой зөрчилдөж, харин ч гэрээний үүргээ ягштал биелүүлж ажилаж байсан бизнесийн байгууллагыг санхүүгийн хувьд ч, бизнесийн нэр хүндийн хувьд ч  илт хохироосон шийдвэр болсон нь БОАЖ-ын яамны ан агнуурын асуудал хариуцсан зарим албан хаагчийн ажилдаа хайнга хандсан алдаа, эсвэл зориудын үйлдэл болов уу гэсэн хардлага төрүүлж байна. Олон жилийн өмнөөс салбарын яамны тодорхой хүмүүстэй хувийн эрх ашгаар холбогдсон Б. Галбадрах, Г.Баясгалан (Нийслэлийн аялал жуулчлалын газарт мэргэжилтнээр ажиллаж байсан) н.Мөнхнаран, Хурц нарын этгээдүүдийг хууль хяналтын байгууллага шалгах ёстой байх. Тэр ч бүү хэл Байгаль орчин аялал жуулчлалын сайдын зөвлөх  Ё.Онон  гэх этгээд хүртэл ан агнуулах зөвшөөрлийг өөрийн компанидаа авсан нь хачирхалтай.

Тиймээс ч  зарим бизнесийн байгууллагыг ноцтой хохироон 2020 онд давагдашгүй хүчин зүйлийн улмаас хийгдээгүй ангийн хуваарийг дээрэмдэн дээрх гурав дөрвхөн этгээдийн компанид шилжүүлсэн нь БОАЖ-ын яамны зарим албан тушаалтнууд авилга хээл хахуульд холбогдож, албан тушаалаа урвуулан ашигласан байж болзошгүй тул хохирсон байгууллагууд хуулийн байгууллагад хандан шалгуулахаар бэлтгэж байгаа юм байна.

А. 2020 оны угалзын ангийн хуваарийг нь 2021 онд үндэслэлгүйгээр хассан агнуурын бүс нутгууд

Дд	Аймаг, сум, агнуурын бүс нутаг	2020 оны хуваарь	2021 оны хуваарь	Хасагдсан Зөрүү	Менежмент хариуцагч хуулийн этгээд
1	Архангай аймгийн Цахир сум, Хойд тэрх АБН	2	0	2	…
2	Баян-Өлгий аймгийн Алтай сум, Халуун бардам-Шар говийн АБН	3	2	1	Степ номад ХХК
3	Баян-Өлгий аймгийн Булган сум, Улаагчин АБН	3	1	2	Лүүк Монголия ХХК
4	Баян-Өлгий аймгийн Улаанхус сум, Агуйт хатуу АБН	2	1	1
5	Баян-Өлгий аймгийн Улаанхус сум, Мянган уул АБН	2	1	1
6	Баянхонгор аймгийн Өлзийт сум, Баянбийр, Баянхангайн хишиг (2 АБН)	2	0	2	Ажийн болор ХХК
7	Баянхонгор аймгийн Баянцагаан сум, Баянцагаан АБН	2	0	2	Лүүк Монголия ХХК
8	Баянхонгор аймгийн Жинст сум, Жинст хайрхан АБН	1	0	1	Номадик винд трэвэл ХХК
9	Баянхонгор аймгийн Галуут сум, Булгийн нуруу АБН	2	0	2	Ажийн болор ХХК
10	Баянхонгор аймгийн Баацагаан сум, Улаан аргалант АБН	1	0	1	Номадик винд трэвэл ХХК
11	Баянхонгор аймгийн Бөмбөгөр сум, Цагаан сайр АБН	1	0	1	Сар уул од тур ХХК
12	Завхан аймгийн Шилүүстэй сум, Цахир Мандалт уул АБН	2	1	1	Яагд энд тур ХХК
13	Төв аймгийн Алтанбулаг сум, Алтанбулаг АБН	1	0	1	Номад аутдоор травэл ХХК
14	Ховд аймгийн Цэцэг сум, Тахилт овоо – Ангирт АБН	3	2	1	Номад аутдоор травэл ХХК
15	Увс аймгийн Ховд сум, Дарьт уул АБН	2	1	1	Яагд энд тур ХХК
16	Увс аймгийн Бөхмөрөн, Сагил сумдын нутаг, Гулзат АБН	7	6	1	Гулзатын санаачлага ТББ
2020 оны хуваариас 2021 онд хасагдсан зөрүү	21

2020 онд дэлхийг хамарсан цар тахлын дэгдэлтийн улмаас бий болсон давагдашгүй хүчин зүйлийн нөлөөгөөр хийгдээгүй байсан ангийн хуваарийг аж ахуйн нэгжүүдийг олон зуун сая төгрөгөөр, ан агнуурын нөөцтэй зарим аймаг сумдыг төсвийн орлогоор хохироон үндэслэлгүйгээр хасч гаргасан зөрүүгээ дараах байдлаар шинээр хуваарилжээ.  Үүнд:

Б. 2021 онд угалзын ангийн хуваарь үндэслэлгүйгээр нэмж хуваарилсан агнуурын бүс нутгууд

Дд	Аймаг, сум, агнуурын бүс нутаг	2020 оны хуваарь	2021 оны хуваарь	Зөрүү	Менежмент хариуцагч хуулийн этгээд	Хамаарал бүхий этгээд
1	Архангай аймгийн Цахир сум, Эх алаг баян даргай АБН	0	2	2	Зэв хантинг ХХК	Мөнхнаран
2	Баян-Өлгий аймаг Алтай сум, Цалгарын цагаан булаг  АБН	0	1	1	Ханомаро ХХК	С. Дамдинсүрэн
3	Баян-Өлгий аймгийн Дэлүүн сум, Улаанговь АБН	0	1	1	Орон нутгийн нөхөрлөл	А.Гылимхан, Баян-Өлгий аймгийн засаг дарга асан
4	Дорноговь аймгийн Өргөн сум, Аргалийн уул АБН	1	2	1	Монгол тур рисорт ХХК	Б. Галбадрах
5	Дорноговь аймгийн Эрдэнэ сум, Хангинуур АБН	1	2	1	Маунтайн хантинг ХХК	Р. Адьяа
6	Дундговь аймгийн Гурвансайхан сум, Гурван сайхан АБН	0	1	1	Би ти энд ти си ХХК	Баясгалан
7	Өвөрхангай аймгийн Богд сум, Өөш манхан АБН	0	2	2	Монгол тур  рисорт ХХК	Б. Галбадрах
8	Өвөрхангай аймгийн Төгрөг сум, Эрдэнэ уул АБН	0	1	1	Зэв хантинг ХХК	Мөнхнаран
9	Өмнөговь аймгийн Манлай сум, Баянбулаг АБН	1	2	1	Олхонууд тур ХХК	Галхүү
10	Өмнөговь аймгийн Номгон сум, Буурын хяр АБН	0	1	1	Би ти энд ти си ХХК	Баясгалан
11	Өмнөговь аймгийн Хүрмэн сум, Их аргалант АБН	0	1	1	Би ти энд ти си ХХК	Баясгалан
12	Төв аймгийн Өндөрширээт сум, Их бага дошин АБН	1	2	1	Монгол тур рисорт ХХК	Б. Галбадрах
13	Төв аймгийн Дэлгэрхаан сум, Угалз тарамцагийн нуруу АБН	1	2	1	Зэрэглээт	Хурцгэрэл
14	Төв аймгийн Лүн сум, Хангай хөшигийн нуруу АБН	0	2	2	Монгол тур рисорт ХХК	Б. Галбадрах
15	Ховд аймгийн Мөст сум, Салхит халзан АБН	1	2	1	Алтайн нүүдэлчин ТББ, Эбон тур ХХК	Ё. Онон, БОАЖ-ын сайдын зөвлөх
16	Ховд аймгийн Цэцэг сум, Харнууд олон худаг АБН	1	2	1	Алтайн нүүдэлчин ТББ, Эбон тур ХХК	Ё. Онон, БОАЖ-ын сайдын зөвлөх
17	Ховд аймгийн Үенч сум, Дунд богоч АБН	0	2	2	Би ти энд ти си ХХК	Баясгалан
18	Ховд аймаг, Мөнххайрхан сум, Хүрэлдэй АБН	0	1	1	Зэв хантинг ХХК	Мөнхнаран
19	Хэнтийн аймгийн Дэлгэрхаан сум, Баян-Улаан АБН	1	2	1	Монгол тур рисорт ХХК	Б. Галбадрах
Бусдаас хасаад зарим АБН-д нэмсэн нийт угалзын хуваарийн зөрүү	21

Бусдыг санхүү, бизнесээр нь хохироон, дахин хуваарилсан 21 угалзын зөвшөөрлийн 17-г нь дараах гурван компанид нэмж хуваарилжээ. Үүнд:

1. Сүүлийн 20 орчим жилийн турш хамгийн олон ангийн зөвшөөрөл авч ирсэн Баранзын Галбадрах болон түүний хүү Г.Одгийв нарын эзэмшдэг “Монгол тур” ХХК, “Монгол тур рисорт” ХХК-ийн хариуцдаг агнуурын бүс нутгуудад шинээр шинээр 7 угалзын зөвшөөрөл,
2. Нийслэлийн аялал жуулчлалын газар мэргэжилтнээр ажиллаж байсан Г.Баясгалангийн “Би ти энд ти си” ХХК-ийн хариуцдаг агнуурын бүс нутгуудад шинээр 5 угалзын зөвшөөрөл, 
3. Мөнхнаран захиралтай “Зэв хантинг” ХХК-д хариуцдаг агнуурын бүс нутгуудад 4 угалзын зөвшөөрлийг шинээр хуваарилжээ.  

Энд дээрх компаниудын 2020 онд аваад 2021 онд сунгагдсан зөвшөөрийн тоог  энд  дурдаагүй болно.