МАН-ын удирдлага дор Монголын ардчилал үхэж байна

Монголын тухай www.aljazeera.com ингэж бичжээ

Өнгөц харахад зургадугаар сарын 9-нд болсон Монголын сонгууль чөлөөтэй, шударга харагдсан байх. Ерөнхий сайд асан, Монгол Ардын Намын дарга Ухнаагийн Хүрэлсүх Ардчилсан намын/АН/-ын дарга Содномзундуйн Эрдэнэ, Хөдөлмөрийн үндэсний намын Дангаасүрэнгийн Энхбат нартай өрсөлдөн 68 хувийн саналаар ялалт байгуулсан юм.

Бодит байдал дээр Хүрэлсүхэд бодит сорилт учруулж болзошгүй нэр дэвшигчид бүгд хасагдсан байв.

Харин оролцохыг зөвшөөрсөн хоёр өрсөлдөгч нь ялах ямар ч боломжгүй нөхөд бөгөөд эрх баригчид зөвхөн өрсөлдөөнт сонгуулийн зарчмыг хангах төдий сонгуулийг захиалж, үүнийгээ хууль ёсны болгосон.

Улмаар 6 дугаар сарын 25-нд Хүрэлсүх Ерөнхийлөгчийн тангараг өргөж, засгийн бүх салбарыг МАН-ын мэдэлд авав.

Энэ ялалт нь бүрэн ардчиллын төлөө ажиллахын оронд Хятад руу түүхий эдийн экспортын ар тал дээр баяжихыг илүүд үздэг МАН ба тус улсын элитүүдийн явуулгын үр дүн байлаа. МАН-ын засаглал дор нэг намтай түрээслэгч улс гарч ирсэн тул Монгол Улсын ардчилсан хөгжил ноцтой алдагдсан гэж дүгнэж болно.

1990 онд тайван ардчилсан хувьсгал болж тус улсын коммунист удирдлага огцорч, олон намын анхны сонгууль явагдаж байв. Дараагийн хоёр жилийн хугацаанд Монголын Ардын Хувьсгалт Нам (МАХН) давамгайлж байсан хоёр танхимтай хууль тогтоох байгууллага ардчилсан шинэ үндсэн хуулийг боловсруулан баталж, хагас ерөнхийлөгчийн засаглалыг нэвтрүүлсэн.

Зүүн Европын олон орноос ялгаатай нь Монгол Улс коммунист үеийн намаа татан буулгаж, хориглоогүй.

1996, 2012 оны парламентын сонгуулийг эс тооцвол МАХН (2010 онд 1925 оноос өмнөх МАН хэмээх нэрээ сэргээсэн) Монгол Улсын нэг танхимтай хууль тогтоох байгууллагад ноёрхсоор байсан ч 2005 оноос хойш Ерөнхийлөгчийн бүх сонгуульд ялагдал хүлээж байлаа.

2017 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд тухайн үеийн МАН-ын гишүүн У.Хүрэлсүх нь удирдагч, сөрөг хүчин болох Ардчилсан намын нэр дэвшигч Халтмаагийн Баттулгатай хамтран ажиллаж, нам болон ерөнхий сайдын эрх мэдлийг гартаа авч байв.

2020 онд МАН УИХ-ын сонгуульд ялж, 76 суудлын 62-ыг нь авч эрх мэдлээ баталгаажуулсан. Сөрөг хүчний гол формац Ардчилсан нам муу оноо авч, ердөө 11 суудал авсан хэдий ч У.Хүрэлсүх албан бус хамтын ажиллагаагаа Х.Баттулгатай үргэлжлүүлсэн хэвээр байв.

Өнгөрсөн 1-р сард цар тахлын эсрэг Засгийн газраас авч буй хариу арга хэмжээг ард иргэд хүчтэй эсэргүүцсэний дараа Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх гэнэт огцорч, өөрөөсөө бусад бүх хүнийг гайхшруулсан. Тэрбээр энэ алхмаа хариуцлага хүлээх шаардлагатай хэмээн зөвтгөсөн боловч монголчуудын өмнө Х.Баттулгатай байгуулсан улс төрийн харилцаанаас өөрийгөө ангижруулсан дүр эсгэж, цар тахлын болзошгүй нөлөөнөөс зайлан Ерөнхийлөгчийн засаглалыг өөртөө баталгаажуулахыг хичээж байгаа нь илт байсан юм.

Дөрөвдүгээр сард Үндсэн хуулийн цэц Х.Баттулгыг дахин сонгуульд оролцохыг хориглосон эргэлзээтэй шийдвэр гаргав.

Тавдугаар сард 2010 онд МАН-аас салан тусгаарласан Монголын Ардын Хувьсгалт Нам (МАХН) У.Хүрэлсүхийн нэр дэвшихийг дэмжиж эрх баригч намтай нэгдэх гэрээ байгуулсан. Ингэснээр МАХН-ын гишүүн Сайнхүүгийн Ганбаатар нэр дэвших боломжгүй болжээ.

Үүний дараа Ерөнхийлөгч Х.Баттулга захирамжаар эрх баригч намыг хаах оролдлого хийсэн боловч шүүх, парламент түүнийг үл тоомсорлов.

АН хагарсан фракцуудаа нэгтгэж чадаагүй бөгөөд түүний дарга асан, Х.Баттулгын эсрэг тууштай шүүмжлэгч Содномзундуйн Эрдэнийг Монгол Улсын Сонгуулийн хорооноос бүртгэн авсан цагаас У.Хүрэлсүх, С.Эрдэнэ нартай ХҮН-ээс нэр дэвшигч технологийн бизнес эрхлэгч Дангаасүрэнгийн Энхбат нэгджээ.

С.Эрдэнэ болон Д.Энхбат хоёрын аль аль нь У.Хүрэлсүхийн сонгуулийн кампанит ажилд зориулж байсан асар их нөөц баялаг, төрийн байгууллагуудтай хамтран ажилллах эрхийн төлөө өрсөлдөх хангалттай нэр хүндгүй, нөлөө бүхий хүн биш байсан нь анхнаасаа тодорхой байв.

Ерөнхий сайд асан нь Монгол Улсын эдийн засаг, улс төрийн элитүүдийн дэмжлэгийг авч, сонгуулийн сурталчилгааны ажлыг хувийн сувгуудаар өргөнөөр дамжуулж, өмнө нь ихэвчлэн нэр дэвшигчидтэй зөрчилддөг байсан Сонгуулийн Ерөнхий хороотой тун ч сайн холбоотой байсан нь илт байлаа.

Х.Баттулга ч эцэст нь эсэргүүцлээ зогсоож, Хүрэлсүхтэй эвлэрэхийг хүсч байгаагаа телевизийн ярилцлагын үеэр хэлэв.

Эрх баригч нам 100 жилийн ойдоо зориулж гишүүддээ бэлэн мөнгө тарааж, 3-р сарын эхээр малчдад олгох Дэлхийн банкны татаасыг сонгуультай ойртуулж, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслийг сурталчилгааны агуулгаар дүүргэсэн. Сонгуулийн сурталчилгааны эдгээр нөхцөлийг харгалзан үзэхэд үр дүн нь гайхмаар зүйл биш байв. Сонгуулийн дараа Европын Аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллагын дэргэдэх Ардчилсан байгууллагууд ба хүний ​​эрхийн албаны зүгээс “сурталчилгааны хүрээ, илт тэгш бус байдал, нэр дэвших хязгаарлагдмал хязгаарлалт, хэт хязгаарлагдмал хэвлэл мэдээлэл, нэр дэвшигчдийн талаарх мэдээлэл тун хомс, мөн мэтгэлцээн болоогүй байдал нь сонгогчдын сонголт хийхэд маш их нөлөөлсөн” гэж үзсэн байдаг.

МАН-ын эрх мэдлийг ийнхүү нэгтгэх нь эдийн засгийн томоохон хямралын шалтаг болж байна.

3.3 сая хүн амын бараг тэн хагас нь ядуу, эсвэл ядуурлын эрсдэлд ордог Монгол улс Хятад руу түүхий эдийн экспорт хийдэг бөгөөд 2014 онд Хятадын эдийн засаг уналтад ороход Монгол улс мөн адил эдийн засгийн хямралд өртөж байв.

Энэ нь 2017 онд ОУВС-гаас 5.5 тэрбум ам.долларын тусламж зайлшгүй авах шаардлагатай болгосон юм.

Хямралын дараагаар, Монголын элитүүдийн дунд маргаан гарч эхэлсэн. Монгол Улс тогтвортой Засгийн газартай байсан бол гэнэтийн ашгийн орлогоо илүү үр дүнтэй зохицуулах, гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг татах, төмөр зам, хоолой, уурхай, цахилгаан станц, нисэх онгоцны буудал зэрэг дэд бүтцийн томоохон төслүүдээ урагшлуулах замаар эдийн засгийн уналтаас зайлсхийх боломжтой гэцгээж байв.

Монголын эдийн засгийг хямралаас гаргахын тулд Хятадад хөтлөгдсөн түүхий эдийн суперциклд найдаж байх зуураа МАН-ынхан Хятадын Коммунист Намын (ХКН) “нийтлэг хувь заяаны хамтын нийгэмлэг” өгүүллэгийг улс орон заавал дагаж мөрдөх шаардлагыг хүлээн авч байгаа бололтой.

Энэ нь улс орон хөгжихийн тулд заавал ардчилсан байх албагүй гэсэн утга санааг баримталдаг байна.

5-р сард АНУ-ын сенатор Марко Рубио, Патрик Лихи нар МАН болон ХКН-ын харилцааг Төрийн нарийн бичгийн дарга Антони Блинкенд бичсэн хамтарсан захидалдаа шүүмжлэн тэмдэглэж, энэ харилцаанд МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Дашзэвэгийн Амарбаясгалан илүү оролцоотой байгааг онцолсон байдаг.

Энэхүү уялдаа холбоог батлах гэсэн мэт Үндсэн хуулийн цэц нь бидний сайн мэдэх Х.Баттулгын хувь заяаг шийдвэрлэх үед Орос, Хятадын вакцины нийлүүлэлт нууцаар зогссон.

Улмаар Парламент Үндсэн хуулийн цэцийн шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрөхөд Синофарм вакцины тээвэрлэлт дахин эхэлсэн билээ.

Монголын худалдаж авсан нэг сая тун SputnikV хэзээ ч орж ирээгүй.

Ардчилсан бус хөгжил цэцэглэлтийн тухай ХКН-ын яриаг дагаснаар МАН Монголыг авторитаризм руу хөтөлж байгаа бололтой. Энэ нь тус улсыг Бээжингийн албадлагын тактикт улам илүү өртөмтгий болгох болно. Ийнхүү МАН-ын удирдлага дор эдийн засаг, улс төрийн элитүүдийн бүрэн зөвшөөрлөөр Монголын ардчилал аажмаар үхэж байна.